Academische vaardigheden als rode draad door de bachelor

Hoe leer je studenten om wetenschappelijke artikelen kritisch te lezen? Hoe zorg je dat ze verantwoord AI-tools gebruiken? En hoe voorkom je dat vaardigheden impliciet blijven, terwijl ze essentieel zijn voor academisch succes? Marike Polak en Bjorn de Koning van Erasmus Universiteit Rotterdam willen dat studenten daarbij meer houvast krijgen.

Marike Polak en Bjorn de Koning zijn beiden universitair hoofddocent bij de bacheloropleiding Psychologie in Rotterdam. Academische vaardigheden verdienen een duidelijke, herkenbare plek in het onderwijs, niet alleen in aparte practica, maar verweven door het hele curriculum. Zij willen vaardigheden expliciet maken en daar daadwerkelijk mee oefenen. Het doel: studenten gaan beter denken, schrijven en hun vak uitoefenen.

Om die ambitie waar te maken, voeren ze onderwijsprojecten uit met steun van de Community for Learning & Innovation (CLI) van de Erasmus Universiteit. Deze community stimuleert onderwijsinnovatie, bijvoorbeeld op het gebied van feedbackstrategieën of het werken met AI.

Wat houden jullie projecten precies in?

Marike: “Ik onderzoek hoe academische vaardigheden zoals beter geïntegreerd kunnen worden in de reguliere vakken, zoals kritisch lezen, schrijven en verantwoord omgaan met AI. Nu worden die vaardigheden vooral apart aangeleerd in practica. Maar in de vakken zelf wordt er vaak van uitgegaan dat studenten ze al beheersen, zonder dat dit expliciet wordt gemaakt.

Studenten gaven bijvoorbeeld aan het verwarrend te vinden in jaar één vaak te horen dat ze vooral moeten letten op de hoofdbevindingen van een artikel, en dat ze de statistiek nog niet hoeven te begrijpen. Terwijl ze aan het einde van het jaar een literatuurstudie moeten schrijven en artikelen kritisch moeten analyseren.

Mijn collega’s en ik ontwikkelen hulpmiddelen waarmee studenten stap voor stap leren hoe ze wetenschappelijke artikelen moeten analyseren. Tegelijk bevorderen deze materialen consistentie tussen docenten. Zo ontstaat er een rode draad door de hele bacheloropleiding.”

Bjorn: “Mijn project richt zich op AI-geletterdheid als academische vaardigheid. Studenten gebruiken AI op allerlei manieren, maar vaak zonder inzicht in wat wel en niet mag. Daarom heb ik de lesmodule AI-wise ontwikkeld, speciaal voor het schrijfonderwijs.

De module leert studenten drie dingen: goede prompts formuleren, kritisch beoordelen of AI-output betrouwbaar is, en vervolgens de informatie verantwoord verwerken in hun eigen tekst. Studenten mogen AI gebruiken, maar ze moeten wel kunnen uitleggen wat ze ermee doen en waarom.”

Wat merken jullie van de aansluiting vanuit het voortgezet onderwijs?

Marike: “Die is heel verschillend. Vooral studenten die via mbo en hbo komen hebben veel moeite met academisch lezen en schrijven. Wetenschappelijke artikelen zijn complex en niet bedoeld als lesmateriaal. In combinatie met Engelstalige hoorcolleges is dat een flinke uitdaging.”

Bjorn: “Ook op het gebied van AI en schrijfvaardigheid is het verschil groot. Sommige studenten gebruiken AI dagelijks, anderen hebben er nog nooit een prompt in getypt. Er is geen uniform startniveau.”

Wat zijn eye-openers voor studenten?

Bjorn: “Alleen al dat AI onder voorwaarden mag worden gebruikt, verrast veel studenten. Daarom werken we met duidelijke richtlijnen, maar nog liever geven we opdrachten waarin ze oefenen met wat wel en niet kan. Zo leren ze zelf de grenzen herkennen.”

Marike: “Ik schrik soms van het gebrek aan kritisch vermogen. Een student verwees laatst naar een AI-tekst die letterlijk het tegenovergestelde beweerde van de oorspronkelijke bron. Dan besef je hoe belangrijk het is om studenten te leren controleren, nadenken en verantwoordelijkheid nemen.”

Wat kunnen studenten wel en niet doen met AI?

Bjorn: “Studenten mogen AI gebruiken als hulpmiddel, bijvoorbeeld om ideeën te verkennen of zichzelf op gang te helpen. Maar het mag geen vervanging zijn van hun eigen denkproces. Je mag dus niet hele stukken overnemen zonder ze te begrijpen of te controleren.

Het blijft natuurlijk een grijs gebied. Wanneer leun je te veel op AI? Het sleutelwoord hierbij is eigenaarschap: kunnen verantwoorden wat je doet, in je eigen woorden.”

Waarom is dat eigenaarschap zo belangrijk?

Marike: “We leiden studenten op tot psychologen. Dan moet je zelfstandig kunnen analyseren, oordelen en communiceren. Denk aan het schrijven van een diagnostisch rapport tijdens een stage. Je moet testresultaten kunnen duiden en uitleggen aan collega’s. Dat kun je niet aan ChatGPT overlaten.

Als je tijdens je opleiding niet oefent met je gedachten onder woorden brengen, lukt dat later ook niet. Daarom toetsen we inmiddels meer onder toezicht. Studenten moeten laten zien dat ze het echt zelf kunnen.”

Hoe krijgen jullie collega’s hierin mee?

Bjorn: “Bij AI is er veel interesse. Sommigen zijn nog wat voorzichtig, maar er is veel bereidheid om te experimenteren.”

Marike: “Voor andere academische vaardigheden is het lastiger. Het programma is strak georganiseerd: korte blokken, meerdere vakken tegelijk. Docenten moeten keuzes maken. Daarom organiseer ik lunchbijeenkomsten en ga ik één-op-één in gesprek. Die persoonlijke gesprekken werken verreweg het beste. Dan hoor ik waar de aarzelingen zitten en kunnen we samen zoeken naar haalbare oplossingen.”

Wat is een belangrijke tip voor andere opleidingen?

Marike: “Begin niet zomaar. Scan eerst je curriculum op risico’s en kansen. Kijk naar de hele student journey. Begin bij enthousiaste docenten, maar houd de rode lijn altijd voor ogen. Studenten moeten kunnen opbouwen en herkennen waar ze mee bezig zijn.”

Bjorn: “En onderschat de tijdsinvestering niet. Dit lukt alleen als er mensen zijn die er echt hun schouders onder willen zetten. Het is geen taakje dat je zomaar even bij iemand neerlegt.”

Wat helpt jullie daarbij?

Marike: “Dankzij de CLI hebben wij tijd en middelen gekregen om dit goed te doen. Dat maakt echt het verschil. Zo krijgen wij als docenten ruimte én ondersteuning om met onderwijsvernieuwing aan de slag te gaan. Wat ons ook helpt is ons Learning & Innovation Team. Dat zijn onderwijskundigen die docenten helpen met het ontwerpen van opdrachten.”

Bjorn: “En het mooie is: opleidingen leren van elkaar en wisselen ervaringen uit. Zo bouw je samen aan betere onderwijskwaliteit.”

Meer weten over de lesmaterialen die Marike Polak ontwikkeld heeft?

Stuur haar een mail via polak@essb.eur.nl. Zij is graag bereid om de materialen (ontwikkeld onder creative commons) met andere onderwijsinstellingen te delen.